Toksyczne osoby w pracy – jak je rozpoznawać i skutecznie sobie z nimi radzić?

Wyobraź sobie następującą sytuację: Przychodzisz do pracy z zapałem (co nieczęsto się zdarza), jesteś pełen pozytywnej energii i gotowy do podjęcia kolejnych wyzwań. Jednak po krótkiej interakcji z pewnym współpracownikiem wszystko w Tobie gaśnie. Brzmi znajomo? Czy masz wrażenie, że niezależnie od Twoich starań, ktoś stale podważa Twoją wartość, wywołuje poczucie winy, kontroluje lub rozgrywa konflikty zza kulis?

Toksyczne osoby w miejscu pracy to nie fikcja – to realne źródło stresu, wypalenia, a często także rotacji i spadku efektywności całego zespołu.

W tym artykule opowiem:

• jak rozpoznać toksyczne zachowania (często bardzo subtelne),
• jak skutecznie radzić sobie z takimi osobami – z klasą i asertywnością,
• co może zrobić lider lub dział HR, by chronić zespół.

Kim jest „toksyczna osoba” – i dlaczego to coś więcej niż „trudny charakter”?

Nie każdy konflikt oznacza toksyczność. Różnice zdań są normalne – a nawet potrzebne. Problem pojawia się wtedy, gdy jedna osoba (lub grupa osób) systematycznie i świadomie narusza granice innych, wpływając negatywnie na ich dobrostan psychiczny i emocjonalny.

Toksyków bardzo trafnie scharakteryzowała Lillian Glass w swojej niezwykle pożytecznej i interesującej książce pt.: „Toksyczni ludzie”:

„Toksyczny człowiek to ktoś, kto pragnie cię zniszczyć. To ktoś, kto ograbia cię z poczucia własnej wartości, pozbawia godności i zatruwa samą esencję twojego istnienia, kto, nadwyrężając twoją odporność, naraża cię na chorobę psychiczną lub fizyczną. Toksyczni ludzie gaszą wszelki entuzjazm, dostrzegając w tobie tylko wady, pełni zazdrości i zawiści cierpią, widząc twe sukcesy. Gotowi są znienawidzić cię za najmniejsze powodzenie. Ich niepewność i obawa często każą im przeszkadzać ci w dążeniu do szczęśliwego, twórczego życia” .

Typowe toksyczne zachowania można podzielić na następujące kategorie:

• manipulacja: wzbudzanie poczucia winy, wywoływanie chaosu, rozgrywanie ludzi przeciwko sobie,
• pasywna agresja: kąśliwe uwagi, „żarty”, które ranią, milczenie jako kara,
• kontrola i dominacja: narzucanie swojego zdania, lekceważenie cudzych emocji i kompetencji,
• brak odpowiedzialności: zrzucanie winy na innych, unikanie konstruktywnej rozmowy,
• wieczna ofiara lub wieczny krytyk: nikt i nic nigdy nie jest wystarczająco dobre.

Jak zatem widać, toksycy to (w przeważającej mierze) nie osoby, które mają jakieś niedociągnięcia charakterologiczne (bo każdy je ma), tylko ludzie, którzy w świadomy, celowy i wyrachowany sposób starają się innym szkodzić (choć zdarzają się wyjątki).

„Toksyczne zachowania często wynikają z wewnętrznych problemów emocjonalnych danej osoby. Nierzadko są to uczucia głębokiej niepewności, niskiego poczucia własnej wartości lub chronicznego niezadowolenia z życia. Toksyczni ludzie mogą działać z zazdrości, próbując obniżyć samoocenę innych, by samemu poczuć się lepiej. Inni z kolei mogą przejawiać manię kontroli, wynikającą z potrzeby dominacji i lęku przed utratą panowania nad otoczeniem. Niejednokrotnie ich zachowania są efektem nieszczęśliwego życia, tłumionych emocji i traum, które manifestują się jako agresja, manipulacja, czy krytyka”.

Jak reagować, gdy masz do czynienia z toksycznym współpracownikiem lub przełożonym?

1. Nazwij to, co czujesz i widzisz

Zacznij od siebie – zauważ, co dzieje się w Twoim ciele i emocjach po kontakcie z daną osobą.

Czujesz napięcie? Wstyd? Czujesz się umniejszony, zmanipulowany, winny – mimo że nic złego nie zrobiłeś? To ważny sygnał: Twoje granice są przekraczane.

2. Zachowaj dystans psychiczny

Nie każda zaczepka wymaga reakcji. Toksyczni ludzie często „żywią się” Twoją energią. Zachowując emocjonalny dystans, odbierasz im paliwo. Nie tłumacz się przesadnie (albo najlepiej wcale). Nie próbuj ich przekonywać (nie warto). Krótkie, stanowcze odpowiedzi w zupełności wystarczą.

3. Ustal granice i komunikuj je asertywnie

Zamiast ataku: „Jesteś toksyczny!”, używaj komunikatów typu:

• „Nie czuję się komfortowo, gdy to mówisz.”
• „Nie pozwolę sobie na taki ton rozmowy.”
• „Jeśli masz uwagę – proszę, wyraź ją w sposób konstruktywny.”

To może nie zadziałać od razu – ale to jasny sygnał, że nie dasz sobą pomiatać, ani nie pozwolisz się poniżać.

Bartłomiej Stolarczyk w książce „Naucz ich, jak mają cię traktować” zwraca uwagę na niezwykle ważną kwestię w omawianym temacie:

„Asertywność w pracy to sposób na szacunek, to też sposób na Twoją motywację, co z kolei przynosi korzyści wszystkim, bo po co komu pracownicy, co w duchu przeklinają swoją pracę”.

4. Zapisuj i dokumentuj zachowania

Jeśli problem się powtarza – dokumentuj. Krótkie notatki z datą i opisem sytuacji mogą być nieocenione, jeśli sprawa trafi do przełożonego lub HR, albo nawet do sądu. Niekiedy warto też nagrywać różnego rodzaju sytuacje. Należy także zachować wszelką korespondencję mailową, smsową, czy też wiadomości wymienianie na komunikatorze, bowiem to wszystko stanowi dowód w sprawie.